Iedereen kent het klimaatprobleem wel. Veel mensen vinden ook dat er iets moet gebeuren. En toch doen maar weinig mensen echt iets. Wat houdt de massa tegen? En vooral: wat motiveert om wel –en snel- in beweging te komen en te doen wat we kunnen?
Ongelooflijk hoe een immens probleem als klimaatverandering, waarvan keer op keer wordt aangetoond dat het enerzijds bestaat en anderzijds oplosbaar is, op individueel niveau zo traag tot verandering aanzet. Alsof we het probleem niet zien. Alsof de consequenties ver weg zijn. Alsof je er niets aan kunt doen.
Tuurlijk, als lezer van deze site hoef je vast niet overtuigd te worden dat het klimaatprobleem bestaat. Je onderkent waarschijnlijk ook de noodzaak om te stoppen met fossiele brandstoffen. Steker nog, je draagt vermoedelijk al zelf een steentje bij door bewust minder energie en grondstoffen te gebruiken. Hulde! Helaas behoor je nog tot een minderheid.
Van globaal naar lokaal verloopt moeizaam
Op macroniveau is zeker aandacht voor het klimaat. Boeken en studies genoeg die klimaatverandering vanuit een macroperspectief beschouwen. Klimaatconferenties en klimaattoppen leiden met wisselend succes tot afspraken. Die worden vervolgens, en wederom met wisselend succes, op nationaal niveau geïmplementeerd. Ik wil het belang hiervan niet ter discussie stellen. Klimaatverandering is een globaal probleem en moet ook globaal worden aangepakt. Van bovenaf kaders stellen die op termijn leiden tot gepaste wet- en regelgeving op nationaal niveau is natuurlijk prima.
Wat mij verbaast is het tempo waarin mensen zelf, op microniveau, in beweging komen om iets tegen het klimaatprobleem te doen. Wacht iedereen op maatregelen van de overheid om met oplossingen te komen? Ik denk dat veel mensen graag zouden willen veranderen of iets zouden willen doen. Wat zijn dan toch die mechanismen, die ons tegen houden?
Van passief naar actief
Afgelopen jaar zijn er ook enkele interessante analyses verschenen die het probleem van de te langzame verandering vanuit het individu benaderen. Zoals “Don’t even think about it” van George Marshall (2015, Bloomsbury) met de veelzeggende ondertitel Why our brains are wired to ignore climate change. Hij noemt daarin een aantal oorzaken voor de schijnbare individuele passiviteit met betrekking tot klimaatverandering.
- Ten eerste valt het probleem van klimaatverandering niet op. De veranderingen gaan langzaam en de gevolgen van die veranderingen zijn nog langzamer zichtbaar. Ondanks honderden wetenschappers die het tegendeel aantonen, kun je zelf het probleem niet aanwijzen of dagelijks zien. Vanwege deze langzame ontwikkeling lijkt het probleem en de gevolgen ervan bovendien niet urgent. Daardoor hebben we al snel het idee dat het nemen van maatregelen tegen klimaatverandering volgende maand ook vroeg genoeg is. Een interessante parallel is hier te maken met het probleem rondom Cfk’s en het gat in de ozonlaag. Dit gat was wel zichtbaar op satellietfoto’s, de gevolgen voor de mens waren evident en urgent, en binnen enkele jaren lag er een wereldwijde ban op Cfk’s. De verwachting is dat in 2050 de ozonlaag zich heeft hersteld. Het kán dus wel.
- Ten tweede worden oplossingen voor het klimaatprobleem op individueel niveau nog te vaak neergezet als een noodzakelijke gedragsverandering. Minder lang douchen, anders eten of vaker in de trein. Alsof het een opoffering is en zo wordt het dan ook gezien: het bekende moet je loslaten om iets onbekends te gaan doen wat minder leuk is of meer moeite kost. Alleen als er direct een grote beloning aangekoppeld wordt, kun je mensen daarvoor motiveren. Bij klimaatverandering is de beloning verder weg in de tijd, onduidelijk en ook nog eens minder goed zichtbaar. Dit blijkt in de praktijk dus te onzichtbaar om veel mensen direct tot actie te bewegen. De uitdaging is dan ook om op korte termijn die gedragsaanpassingen toch aantrekkelijk te maken.
- Een derde oorzaak voor de schijnbare onverschilligheid van velen ligt in de enormiteit van de consequenties van niets doen, afgezet tegen de mogelijkheden die een individu heeft om met een oplossing te komen. Met andere woorden, een gevoel van machteloosheid in combinatie met de wetenschap van een groot naderend onheil. Met enige regelmaat klinkt de waarschuwing voor de gevolgen en onomkeerbaarheid van opwarming, maar je weet niet hoe of met welke concrete acties je het verschil kunt maken. Klimaatverandering is niet individueel oplosbaar; je kunt hooguit een hele kleine bijdrage leveren. Dat verschil in weten en kunnen geeft spanning. Onze hersenen gaan hier bij voorkeur mee om door het probleem te ontkennen. Cognitieve dissonantie noemen psychologen dat. Dus negeren we het probleem liever en doen niets.
Wat nu als de meerderheid in beweging zou komen? Wat als we massaal toegeven aan de urgentie van het klimaatprobleem en aan de slag gaan om dit samen op te lossen? Wat als duurzaam de standaard is? Wat als het ‘gewoon’ leuk is om zelf aan je zonnige toekomst te werken?
Van ratio naar een optimistische realiteit
Goed nieuws! Er is perspectief: het klimaatprobleem ís oplosbaar. We beschikken namelijk over voldoende technologie; het kan echt. Veel scenario’s leiden tot zowel een reductie van de uitstoot van CO2 als economische groei. We kunnen stoppen met doemdenken. Weg met de ratio. De massa verandert zijn gedrag niet door afstandelijke analyses en verwoestende toekomstbeelden ver weg. Wel door optimisme en bereikbaarheid.
Een optimistische visualisatie van hoe je in de toekomst wil leven, werkt beter. Dáár kun je mensen mee motiveren, in beweging krijgen. Helemaal als je ook nog inzichtelijk kunt maken welke stappen je kunt nemen, wat iemand concreet en direct kan bijdragen of besparen. Ook die technologie is er, door bijvoorbeeld slimme meters en apps te koppelen aan de concrete praktische maatregelen die je neemt. Ja inderdaad, het moet leuk zijn. Leuk om energie te besparen. Leuk om zelf energie op te wekken. Leuk om duurzaamheid als de standaard neer te zetten. Uitdagend om de lat wat hoger te leggen. Laten we rondom de klimaatverandering alleen nog maar een beeld neerzetten, wat we wél willen. Jouw bijdrage aan een vrolijke, optimistische versie van je eigen toekomst.
In mijn volgende blogs geef ik tips en voorbeelden wat je zelf kan doen. Ik richt me op het thema energie en daarbinnen voornamelijk op de mogelijkheden, overwegingen en voordelen van energie zelf opwekken.
Bas Wijnen
