Bodemtransplantaties, terug naar de potstal of misschien juist helemaal weg van dierlijke mest? Wetenschappers en boeren zoeken naar de heilige graal voor een gezonde bodem. Onderzoeker Rosa Boone ontwikkelt een ‘elektronische neus’ om verandering in de bodem op te sporen. Veehouder Marco van Liere wil laten zien dat er meer is dan dierlijke mest alleen, zoals groenbemesters of klavers.

Zonder Nederlandse boer, genoeg voer, aldus hoogleraar Pablo Tittonell. “Nederland levert slecht 0,2 procent van de wereldwijde graanproductie.” Toch is er alle reden om trots te zijn op onze boeren, vindt voormalig ‘melksommelier’ Bas de Groot, kenner van de smaak van melk: “Ze maken unieke producten”. Maar weten boeren dat zelf eigenlijk wel?

In deel zes van de serie over praktische toekomstvisies neemt Onno van Sandick het Ministerie voor de toekomst als uitgangspunt voor zijn acties om onze planeet een houdbare toekomst terug te geven. Hij voorziet geen revolutie, maar wel radicale verandering.

Op dit moment is het lastig om als boer je kop boven het maaiveld uit te steken. Wie vooroploopt in duurzaamheid of andere vormen van landbouw verkent, ligt al gauw buiten de groep, beseft emeritus-hoogleraar Jan Douwe van der Ploeg. Na alle mooie verhalen over hoe het anders kan, deze week aandacht voor hobbels die voorkomen bij een transitie. Een invalshoek die toch ook belicht moet worden.

In deel vijf van de serie over praktische toekomstvisies wil Henry Mentink de relatie van het geld met de Aarde verkennen. Je kunt je immers afvragen hoe het komt dat er steeds meer geld op Aarde is en we niet in staat zijn om dat geld goed aan te wenden voor Moeder Aarde, terwijl klimaat en biodiversiteit hollend achteruitgaan. In een aantal paragrafen verkent hij die situatie en sluit steeds af met een toelichting vanuit de Aarde zelf met de “Stem van de Aarde”. Dat lijkt hem ook een interessante brok informatie voor de superrijken.

Het klimaat ontspoort (sinds 2023) vrij bruusk. De snelheid waarmee dat gebeurt verbaast vriend en vijand. Brian MacNoldy zegt bijvoorbeeld na superstorm Beryl: “Obviously we have climate change acting on everything, it’s got its finger on this for sure. But it doesn’t totally explain the abrupt jump we saw in the spring of 2023 that hasn’t ended. There are other things going on". Maar over de oorzaken van die opvallende versnelling blijven de meningen verdeeld en mistig. 

Klimaatverandering krijgt veel aandacht, maar de biodiversiteitscrisis is minstens zo urgent. Ecoloog Ignas Heitkönig en biologische boer Sil Oostendorp bewijzen dat aandacht voor de natuur én praktische oplossingen hand in hand kunnen gaan. “We kunnen het tij keren, als we echt anders gaan denken en doen.”

Boeren draait eigenlijk pas sinds de Tweede Wereldoorlog om hoge opbrengsten, winst en de  natuur ‘eronder houden’. Kan het anders? Zeker, daar zijn landbouwfilosoof Michiel Korthals en boomkweker Jade Koop van overtuigd. Als het aan Korthals ligt, herstellen we onze connectie met de natuur. Koop helpt boeren hun bedrijf robuuster te maken met agroforestry.

Groene groei is een populair idee om de dreiging van ecologische ineenstorting tegen te gaan. Het sust de gemoederen en suggereert dat er een gemakkelijke uitweg is. Maar het is gebaseerd op de verkeerde aannames. Sterker nog, het is niet meer dan een frame om de economie in stand te houden die onze huidige problemen juist heeft veroorzaakt en die gedoemd is te mislukken.

Een landbouwsysteem zonder bestrijdingsmiddelen, waar boeren samenwerken met de natuur. Dat klinkt in de oren van veel boeren misschien niet realistisch. Maar doorgaan met het gebruik van chemische middelen zoals we nu doen, is dat sowieso niet. Twee experts – Violette Geissen, hoogleraar aan Wageningen University, en Mees Visser, een doorgewinterde biologische boer – laten zien dat doorgaan met gif geen optie is, en dat het ook anders kan.

Er zijn heel veel ideeën over een duurzame samenleving. Er zijn heel veel modellen ontwikkeld over hoe die samenleving eruit zou kunnen zien. Maar er zijn veel minder oplossingen om daadwerkelijk daar te komen. In deel 4 van de serie over praktische toekomstvisies legt Henk van Arkel in een gesprek met hoofdredacteur Peter van Vliet uit hoe geld daar een rol in speelt. Daar werkt hij al zijn hele leven aan, met STRO, Social Trade Organisation. Henk steekt van wal.

Onze voedselconsumptie brengt schade toe aan anderen, in eigen land en ver daarbuiten. Ongewild, maar toch. Met onze landbouw en voedselhandel pakken we voedsel en land af van armere regio’s, om er als Europese bedrijven rijker van te worden. Dit kan anders, volgens campagnevoerder en publicist Guus Geurts en agro-ecologisch tuinder Klarien Klingen. Zij strijden ieder op hun eigen manier voor een rechtvaardiger voedselsysteem.

In deel 3 van de serie artikelen over praktische toekomstvisies wijst Lammert van Raan op de lessen die we kunnen leren van neo-liberalen. Wat zijn die lessen? Wacht tot de tegenstroom verzwakt, verketter je tegenstander en bied redding. Hoe passen we die toe? Begin met plannen maken, zodat je kunt toeslaan wanneer de tijd rijp is. De geschiedenis heeft geleerd dat het werkt.

Nederland pronkt met de meest efficiënte landbouw ter wereld, maar wie goed rekent ontdekt dat de hoge kosten nauwelijks opwegen tegen de opbrengsten. Landbouwwetenschapper en boer Meino Smit en boerin Jolke de Moel laten zien hoe het anders kan. Boeren met de natuur mee geeft veel gezonde banen en put de aarde niet uit.

Overheden zeggen wel dat ze het voedselsysteem willen verduurzamen, maar het huidige beleid ondersteunt voornamelijk de status quo. Volgens Jeroen Candel, universitair hoofddocent Voedsel- en Landbouwbeleid aan Wageningen University & Research (WUR) is er een gapend gat tussen wat er wetenschappelijke bekend is en het politieke debat. Biologisch boer Joost van Strien maakt handig gebruik van bestaande subsidies om zijn bedrijf klaar te maken voor een klimaatonzekere toekomst.